Rettleiar skulefråvær 2026-2029 (under arbeid)

Dokumentert fråvær innvilga av skulen

Det er berre desse fråværsgrunnane som vert godtekne i grunnskulen, grunna opplæringsplikta. Opplæringsplikta medfører at eleven i utgangspunktet skal delta i opplæringa. Dersom ein elev skal vera borte, skal foreldre ha søkt om permisjon. Permisjonen skal vera forsvarleg.

(Havik, 2018)

[1] Kommunen kan gje elevpermisjon frå grunnskuleopplæringa inntil to veker, jf oppll §2-2 4 og 5 ledd

[2] Når eleven er borte av helsemessige årsaker, er melding frå foreldre gyldig dokumentasjon. Skulen kan kreva legemelding for langvarig fråvær, og foreldre og elev kan kreva at sjukefråvær ikkje vert ført på vitnemålet. I slike situasjonar kan ein elev verta friteken frå opplæringa jf oppll §2.2.

Udokumentert fråvær

Utvikling av bekymringsfullt skulefråvær

Kommunen har ansvar for å oppfylla elevane si opplæringsplikt og opplæringsrett. Kommunen har retningslinjer og prosedyrar, slik at plikta kommunen har, skal verta ivareteken. Nokre elevar nektar/vegrar seg for å gå på skulen. Definisjonar har utvikla seg over år, der forskinga no har samla seg om omgrepet “Komplekst bekymringsfullt skulefråvær”.

Skulevegring er i forsking definert som “Vegring initiert av barnet mot å gå på skolen, bli der hele skoledagen, eller en kombinasjon av begge” (Kearney, 2001) eller “Vansker med å gå på skolen, assosiert med følelsesmessig ubehag, spesielt angst og depresjon” (King og Bernstein, 2001 sitert i Amundsen, M.-L. & Holtan Møller G., 2022). “ Skolefobi er i utgangspunktet en irrasjonell og overdreven frykt for skolen eller visse skolerelaterte ting. Dette kan føre til at mange barn har problemer med å gå på skolen eller være der hele dagen» (Hinarejos, I.M., 2022).

Komplekst bekymringsfullt skulefråvær vert definert som:

Det kan vera fleire årsaker til at enkelte elevar utviklar komplekst bekymringsfullt skulefråvær og problematikken er som regel samansett (Ingul, 2005), og det er aldri eleven sin feil (Bufdir, u.d.). Me veit at årsakene til komplekst bekymringsfullt skulefråvær både er individuelle og knytt til relasjon; ofte kan dei ikkje skiljast tydeleg frå kvarandre.

• Komplekst bekymringsfullt skulefråvær rammar opp mot 5% av barn og unge. 
• Dette medfører negative konsekvensar på kort og lang sikt for både barn og vaksne; også samfunnsøkonomisk. 
• Komplekst bekymringsfullt skulefråvær er ingen diagnose, men bak denne unngåingsåtferda kan det skjula seg symptom som utgjer ein diagnose. 

Angstspekteret utgjer største gruppa og om lag halvparten av barn med komplekst bekymringsfullt skulefråvær opplever angstsymptom i ulik grad. På same tid har ein tredjedel ikkje ein diagnose (Kearney 2008). Problemet kan oppstå gjennom heile den opplæringspliktige alderen, med auka risiko ved skulestart, ved skulebyte, etter feriar eller etter periodar med sjukdom. Situasjonen kan oppstå gradvis eller meir plutseleg.

Komplekst bekymringsfullt skulefråvær kan ikkje isolerast til eit enkeltståande problem for den enkelte elev, men må sjåast i samanheng med eleven sine relasjonar og totale opplæringssituasjon. Ein får då eit bilete av ein komplekst bekymringsfullt skulefråværssituasjon med mange faktorarar. I eit heilskapleg perspektiv finn ein løysingane i samarbeid mellom elev, føresette, skule og eventuelt hjelpetenester. 

• Prognosen er betre dess raskare vanskane vert handtert og dess mindre fråvær eleven har frå skulen. Det er også betre prognosar dess yngre barnet er (Kearney 2001). Problemet kan gå over av seg sjølv. 
• Hovudregel er at det bør vera låg terskel for tidleg innsats. Det vil variera kor intensivt og kor lenge det er naudsynt å gjennomføra tiltak for å få ei positiv utvikling. 
• Det er viktig å anerkjenna dei individuelle vanskane, og vera merksam på at partane rundt eleven både kan beskytta mot eller vedlikehalda problemet. 
• Det er viktig at alle partar; elev, føresette, skule og eventuelt andre hjelpetenester, bidreg til ei løysing ved å ta sin del av ansvaret. Å hjelpa eleven tilbake til skulen kan verka behandlande i seg sjølv. 
• Det er viktig at ein leitar etter gode tiltak tilpassa den enkelte situasjon og at ein unngår handlingslamming (Ingul 2005). 
• Der er også særs viktig å vera merksam på om foreldre har behov for styrking av foreldrerolla i situasjonen.

Funksjonar til komplekst bekymringsfullt skulefråvær

Kearney (1996) meiner det er nyttig å sjå på kva for funksjon fråværet kan ha for den enkelte elev. 

Kva er det som bidrar til vansken eller kva er det som motiverer eleven for å fortsetja å vera fråverande frå skulen? 

Kearney (1996) har delt funksjonen til komplekst bekymringsfullt skulefråvær opp i fire undergrupper, basert på barn og unge sin motivasjon for å unngå negative opplevingar og oppnå positive opplevingar. 

Dei fire gruppene er bygd på læringsteori. Læringsteori skildrar blant anna korleis åtferd vert oppretthalden og forsterka ut frå dei konsekvensane åtferda får.

Den vonde sirkelen ved fråvær

Dei fleste elevar har fråvær frå opplæringa i løpet av grunnskulen. For nokre elevar vil fråværet på eit tidspunkt gå frå å vera naturleg til å bli komplekst bekymringsfullt. Konsekvensen av fråværet er at eleven misser undervisninga som eleven rettmessig har krav på. Alvoret aukar ved omfang av fråvær.

Konsekvensen av ofte, eller langvarig fråvær, vil kunna føra til svake grunnleggjande dugleikar og læringsresultat. Dette kan på lang sikt redusera grunnlag for framtidig utdanning, arbeid, helse og livskvalitet. Målet er å få eleven tilbake på skulen så raskt som mogeleg

Tidlege teikn på bekymringsfullt skulefråvær

For å vera merksam på elevar som står i fare for å utvikla bekymringsfullt skulefråvær, er det viktig å kjenna tidlege teikn, årsaker, risiko- og beskyttande faktorar. 

Dette gjev eit grunnlag for å tilnærma seg skulefråvær. I arbeid med denne problemstillinga, er det avgjerande kva haldningar den einskilde vaksenpersonen har til elev, foreldre og samarbeidspartar.

Det er utarbeida ein modell for tidleg innsats i samarbeid barnehage, skule og PPT for å sikre at barn og elevar får rett hjelp til rett tid. Modellen skal saman med handlingsrettleiar i BTI sikre god og lik praksis i saker ein er uroa for. Denne rettleiaren har teke utgangspunkt i og må sjåast i samanheng med denne modellen.

Modellen byggjer på opplæringslova og at alle elevar har rett til tilpassa opplæring innafor eit inkluderande læringsfellesskap. Dersom ein elev ikkje har eller kan få tilfredsstillande utbyte av opplæringa, skal skulen setje i gang eigna tiltak. Modellen legg opp til at skule og PPT kan samarbeide om å kartlegge og setje inn målretta tiltak så tidleg som mogleg. 

Modellen legg også opp til tverrfagleg samarbeid gjennom bruk av ressursteam i ein tidleg fase. Dersom ikkje tiltak i denne fasen fører til tilfredsstillande utbyte, må skulen be om samtykke til sakkunnig vurdering.

Alle som arbeider på skulen, skal følgje med på korleis elevane har det, og om mogleg gripe inn dersom nokon krenkjer ein elev jf. oppll § 12-4.

Læringsmiljø viser til dei samla sosiale, pedagogiske og fysiske forholda som påverkar elevane sin trivsel, motivasjon og læring i skulen. Dette omfattar blant anna relasjonar mellom elevar og mellom elevar og vaksne, klasseleiing og struktur, kjensle av tryggleik, tilhøyrsle og inkludering, læringskultur, forventningar og fagleg støtte, samt fysiske omgivnadar som klasserom, uteområder og tilgang på hjelpemiddel. Eit godt læringsmiljø kjenneteiknast av trygge og støttande relasjonar, tilpassa opplæring og inkludering, aktiv elevmedverknad, tydelege forventningar og rammer, og førebygging av mobbing og utanforskap.

Klasseleiing handlar om læraren si evne til å skapa eit trygt, strukturert og inkluderande læringsmiljø. «Ein varm og tydeleg klasseleiar skapar tryggleik, fremjar meistring og hjelper elevane med å utvikla seg fagleg og sosialt» (Sæhle, 2025). God klasseleiing er viktig for å førebygga fråvær. Ein trygg og føreseieleg kvardag gjer det lettare for elevar å møta opp og delta aktivt i undervisninga.

Klassereglar og rutinar er felles avtalar og strukturar som styrer kvardagen i klasserommet. Dette bidrar til å skapa orden og tryggleik, set normer for samhandling, skapar føreseielegheit i kvardagen,

førebygg mobbing og konfliktar, skapar eit positivt klassemiljø og fremjar læring. Når elevane får vere med på å utforma reglar og rutinar, aukar sjansen for at dei følgjer dei – og for at dei trivst og møter opp.

Tidleg innsats handlar om å oppdage og gripe inn i utfordringar så tidleg som mogleg, før problema utviklar seg og blir meir alvorlege. Målet med tidleg innsats er å førebygga langvarig fråvær og sikra at eleven får naudsynt støtte tidleg.

Elevmedverknad inneber at eleven får vere ein aktiv deltakar i avgjerder som angår eigen skulekvardag og læring. Det er viktig å lytta til eleven sine perspektiv og opplevingar knytt til fråværet, involvera eleven i å finna løysingar og tiltak som kan bidra til auka nærvær, samt skapa ein trygg arena der eleven kjenner seg høyrt og respektert. Elevmedverknad styrkar eigarskap og motivasjon, og aukar sjansen for at tiltak faktisk fungerer.

Universell utforming handlar om å skapa læringsmiljø som er tilgjengeleg og inkluderande for alle elevar, uavhengig av funksjonsevne, bakgrunn eller føresetnadar. Når dette prinsippet ikkje blir ivareteke, kan det bidra til opplevingar av utanforskap, stress eller manglande meistring, som igjen kan føra til auka skulefråvær. 

Ved å tilrettelegga både det fysiske, sosiale og pedagogiske miljøet på ein måte som møter eit breitt spekter av behov, kan skulen førebyggja fråvær og fremmja deltaking. Dette inneber blant anna fleksible arbeidsformer, føreseieleg struktur, bruk av støttande teknologi og eit trygt psykososialt miljø. Universell utforming er derfor eit viktig førebyggjande tiltak i arbeidet med skulefråvær. 

For tips og innspel på korleis du kan laga universelt utforma opplegg til din klasse sjå «Tilsynet for universell utforming».

Det er viktig med tett kontakt mellom skule og heim, spesielt knytt til fråvær. Den som har omsorgsansvar, har plikt til å få barnet på skulen. Krav til samarbeid med føresette, også varsling, er omhandla i forskrift til opplæringslova § 10-3 og forskrift til privatskulelova kapittel 22. Rektor informerer føresette om gjeldande regelverk og om opplæringsplikta ved overgang frå barnehage til skule, ved overgangar gjennom skuleåra, til føresette og elevar som startar i løpet av skuleåret, til FAU, SU og gjennom skulen sine informasjonskanalar. 

Fleirspråklege foreldre må også sikrast den same informasjonen. Skulefråvær skal vere fast tema på alle foreldremøte. Føresette får informasjon om kva som er gyldig fråvær og korleis skulen sine rutinar er når ein er uroa for at ein elev er bort frå opplæringssituasjonen. 

Føresette skal gje grunngjeven melding til skulen, via Visma, ved alle typar fråvær. Føresette skal søka eleven fri på førehand ved planlagt fråvær. Ein skal nytta søknadsskjema i Visma Flyt Skole, som ein finn på kommunen si heimeside. Kontaktlærar informerer heimen same dag ved alt ugyldig fråvær, det vil seia fråvær utan melding eller utan gyldig grunn. All uro for elev skal takast opp med heimen. 

Ved høgt fråvær kallar kontaktlærar, saman med sosiallærar der denne finst, inn elev og føresette til møte, for å starta kartlegging av mogleg utgangspunkt i «den nødvendige samtalen». Møte og tiltak skal dokumenterast i referat frå møte. Alle har ansvar for å hjelpa foreldre med å få eleven tilbake på skulen.

Arbeid med relasjon er noko av det viktigaste de som jobbar på skulen gjer for å skapa eit trygt og godt skulemiljø. Gode relasjonar er grunnleggande for eit inkluderande fellesskap, der alle elevane har det trygt og godt (Utdanningsdirektoratet, 2024). 

Relasjonane mellom elevar og de som jobbar på skulen har mykje å sei for elevane sin trivsel, psykiske helse og utvikling, både på kort og lang sikt. Det er derfor noko alle bør ha eit bevisst forhold til (Utdanningsdirektoratet, 2024). 

Skulen har ansvar for å utvikla og ivareta relasjon med elev og føresette og gjera ei aktiv kartlegging/undersøking av skulekvardag og skuleveg dersom nokon melder frå om uro for om eleven har eit trygg og god skulekvardag.

Kontaktlærar skal ha direkte kontakt med føresette om fråværet, og snakka med eleven om fråværet (etter alder og modenheit). Det er viktig at ein har fokus på å anerkjenna og gi uttrykk for at ein forstår eleven si oppleving av situasjonen.